برنامه ريزي منطقه اي ، بهينه ترين تكنولوژي براي توسعه كشور

برنامه ريزي منطقه اي، دانش وتكنولوژي است كه درآن ضمن توجه به مثلث " نيازگرايي،خود اتكايي ودرون زايي "براي توسعه يك منطقه ،برنامه ريزي جامع انجام مي گيرد. معمولا، يك منطقه يك حوزه جغرافيايي است، يا دقيقتر بگوييم ، يك حوضه آبريز است؛ كه از راس كوه ها (مقسم المياه – تقسيم كننده آب ها )شروع و به دريا يا آبريزي خاص منتهي مي شود. زيرا هر كاري كه در حوضه آبريز انجام مي شود به مثابه تف سربالاست؛ و تاثير آن به مسائل و موضوع هاي ديگر تعيين كننده است .در اين نظام برنامه اي، همه برنامه هاي توسعه دريك منطقه ، از جمله برنامه توسعه فيزيكي،برنامه توسعه زيربناها،برنامه توسعه آموزشي و فرهنگي، برنامه توسعه اقتصادي و اجتماعي مثل نخ تسبيح آويزه برنامه ريزي منطقه اي و به تاسي آن انجام مي پذيرد.در حقيقت،برنامه ريزي منطقه اي قانونمندي برنامه ريزي در يك منطقه است.هر چند براي اجراي بهتر آن ، ضرورت دارد مناطق هم جوار و جايگاه خود منطقه در برنامه ريزي ملي و فرا ملي نيزتعریف شود.  

آنچه از نوشته ها بر می آید، سابقه برنامه ريزي منطقه اي تقريبا به هفتاد سال پيش برمي گردد.به اين طريق كه ، درآن سال ها سدي بر روي دره رود تنسي در ايالات متحده زده شد كه به دليل عدم انجام مطالعات منطقه اي، پس از آب گيري واستفاده ازآن، ناگهان آمارمرگ وميراهالي درمنطقه روبه فزوني گذاشت؛ پس ازانجام تحقيقات مفصل، محققين پي به مسئله عجيبي بردند، ظاهرا خيلي ساده ، كه نتيجه آن برچيدن وتخريب سد فوق الذكر گرديد. يعني وجود يك نوع پشه ؛كه قبلا در منطقه بوده و با احداث سد وايجاد آب راكد جمعيت پشه ها به دلیل ایجاد محيط مناسب برای آنها فوران كرده است. و به دليل انتقال يك نوع بيماري خاص، باعث مرگ و مير اهالي شده است.

اين موضوع چنان در جامعه آن روز ايالات متحده بر سر زبان ها افتاد، كه باني وباعث تاسيس يك رشته جديد علمي در تمامي سازمان هاي علمي و اجرايي ،ازجمله دانشگاه ها و مراكز آموزش عالي،گرديد.در اروپاي بعد ازاتمام جنگ جهاني دوم نيز، به دليل نياز به بازسازي سريع مناطق وسيع ناشي از تخريب جنگ وضرورت هماهنگي در بخش هاي توسعه ،دانش برنامه ريزي منطقه اي مورد استفاده قرارگرفت و نضج پيدانمود.لازمه كار برنامه ريزي منطقه اي ، كه قبل از هرامري بايد انجام پذيرد،مطالعات آمايش سرزمين است ؛كه تصويرواقعي وآينده نگرانه مناطق را به صورت شناخت و رهنمود ارائه مي دهد.هم اكنون با وجود نظام هاي شبكه اي GISوMISونظام هاي معين ديگر جغرافيايي ، هم چنين نظام هاي شبكه اي ITوICTكار آمايش سرزمين و به تبع آن ،برنامه ريزي منطقه اي،در صورتي كه دولت ها عزم اجراي آنرا داشته باشند،كار بسيار روتين و سهل شده است .دفتر برنامه ريزي منطقه اي سازمان برنامه و بودجه كشور درسال1352تشكيل گرديد و متعاقب آن شركت مهندسين مشاورستيران فرانسه طي قراردادي مطالعات آمايش سرزمين كشور را به انجام رسانيد كه بعد از انقلاب ،مطالعات مذكور توسط سازمان برنامه و بودجه مورد تجديد نظر قرار گرفت و جهت تصويب تقديم مجلس گرديد ؛ متاسفانه طرح مذكور در مقابله با طرفداران برنامه ريزي بخشي موفق نگرديد و راي نياورد.در دانشگاه ها و مراكز آموزش عالي نيز پس از ايجاد دوره كارشناسي ارشد برنامه ريزي منطقه اي در دانشگاه بوعلي سيناي همدان در سال 1356، كه متاسفانه اولين و آخرين دوره بود(به دليل برخورد با انقلاب فرهنگي،دوره مذكور برچيده شد)وپس از سال هاي 1365  چند دوره منفرد توسط آموزشكده عالي سازمان برنامه و بودجه اسبق برگزارگرديد. قابل ذكر است كه دوره هاي مشابه مثل دوره برنامه ريزي شهري و منطقه اي با تاكيد بيشتر بر برنامه ريزي شهري در دانشكده هاي معماري شهيد  بهشتي  و تهران هم اكنون  نيز  دايراست  كه  به  صورت  کلی بر اين  موضوع مي پردازند.اما عليرغم نياز روز افزون و ضرورت توسعه اين رشته علمي ، به ويژه در كشوري مثل ايران با تنوع و گستردگي وسيع مناطق آن ،نه تنها در شاخه هاي مختلف برنامه ريزي منطقه اي كار نشده و سازمان هاي در گستره سرزمين آن تعريف نشده است ،بلكه متاسفانه تا كنون نسبت به آموزش وتربيت نيروي انساني در رده هاي مهارتي ،تكنيسين وكارشناسي وتحقيقات تطبيقي نيز اهتمام و عزم ملي وجود ندارد.       

اين ، در حالي است كه با نگاهي به تاريخ توسعه كشور، متوجه مي شويم كه نه تنها برنامه ريزي منطقه اي سا بقه هزاران ساله در اين مرزوبوم دارد،بلكه پدران ما فرا تر از آن رفته و بهينه ترين برنامه ريزي توسعه پايداريعني(sustainable development) را به اجرا گذاشته اند.نمونه بارز آن از نظام قنوات ونسق زراعي، برج هاي كبوترو تراس بندي زمين هاي زراعي و كشت محصولات منطبق بر ضرورت هاي آب و خاك و اصلاح شده، تناوب كشت ، اصلاح وانتخاب اصلح بذورو نهال هاي گياهان و درختان وگونه هاي مختلف حيوانات وصنايع مربوطه و....در مناطق روستايي گرفته تا نظام بازار و زير بخشها و شبكه هاي مختلف خوشه اي(در بخش هاي سه گانه اقتصادي - توليد ،توزيع ومصرف )، كه بعضي از آن ها امروز نيز عملكرد دارند، تا تقسيم كار منطقه اي و هوشمند (نگارنده شواهد بي شماري از آنهارا در اختيار دارد كه انشاءا...در فرصت هاي آتي ارائه خواهد نمود)در بر مي گيرد. اين برنامه ريزي منطقه اي روابط شهر و روستا را تنظيم مينمود ، كه متاسفانه همه اين انتظام پخته شده و گذشته از كوران هزاران ساله تمدن اين مرز و بوم در مقابله با تكنولژي هاي وارداتي با عدم وجود برنامه صحيح تطابقي وجامع ، دچار بحران گرديده و امروزه شاهد حال احتزار آن هستيم ؛كه كمكي نيز اگر دير به جنبيم ديگر نوشداروي بعد از مرگ سهراب بوده وكار گر نخواهد بود. به نظر می رسد محوریت صنایع کوچک در برنامه ریزی منطقه ای ،اصل کلیدی و قابل اتکای آن می باشد.